3 The Saragossa Manuscript (1965)

Ο Luis Bunuel σπάνια έβλεπε μια ταινία δύο φορές, αλλά αυτή την είδε τρεις.
Το 1997 έγινε πλήρης αποκατάσταση με την βοήθεια του τραγουδιστή των Grateful Dead, Jerry Garcia, και των Francis Ford Coppola, Martin Scorsese.


Kατά τη διάρκεια μιας μάχης στη Σαραγόσα την περίοδο των Nαπολεόντειων Πολέμων, ένας αξιωματικός ανακαλύπτει ένα βιβλίο το οποίο καταλήγει να του το μεταφράσει ο αντίπαλος στρατιώτης που ήταν έτοιμος να τον σκοτώσει. O ήρωας και συγγραφέας του βιβλίου αποδεικνύεται πως είναι ο παππούς του. O κόσμος που αποκαλύπτεται στο χειρόγραφο είναι μυστηριακός, εντυπωσιακός και μεταφυσικός. H πορεία του Aλφόνς Bαν Bόρντεν στην ενδοχώρα της Iσπανίας είναι γεμάτη από φαντάσματα, γοητευτικούς δαίμονες, ακόλαστους ευγενείς, περίεργους ιερείς. Eίναι ένα ταξίδι χιουμοριστικό και τρομακτικό ταυτόχρονα, χαρούμενο, τραγελαφικό κι απρόβλεπτο. Mοιάζει με παραισθησιογόνο του οποίου οι επιπτώσεις διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ενα κινηματογραφικό μνημείο που απαιτεί πολλές επισκέψεις για να σου αποκαλύψει όλα του τα μυστικά. Βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Γιαν Πότοτσκι, που γράφτηκε το 1815.

Το "Το Χειορόγραφο Της Σαραγόσας" αποτελεί ένα παράδοξο αριστούργημα. Πραγματικό κόσμημα της 7ης Τέχνης. Η αφήγηση συναντάει το φανταστικό, το ονειρώδες και τον σαρκασμό, και ρέει σε παρθένα ύδατα με αξιοσημείωτη άνεση. Αυτή η παραδοξότητα του, ή η καινοτόμα αυτοτέλεια αν προτιμάτε, λειτούργησε ως πόλος έλξης της κινηματογραφικής ελίτ της εποχής και παρακολουθώντας το, δε θα δυσκολευτούμε να αντιληφθούμε τους λόγους για τους οποίους εντάσσεται στις αγαπημενέστερες ταινίες του Luis Bunuel.


Πίσω απ`την κάμερα ο Wojciech Has κάνει εκπληκτικά πράγματα. Η κίνηση είναι το βασικό συστατικό της σκηνοθεσίας. Ο κινηματογραφικός φακός ανοίγει και κλείνει διαρκώς, μεταβάλλοντας το σημείο εστίασης. Η κάμερα κινείται αδιάκοπα στο χώρο, περιμετρικά και επάλληλα ενώ και οι ήρωες παρουσιάζουν μια ενεργητική υπερκινητικότητα. Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η ευμεταβλητότητα του κάδρου, καθώς μετακινούμαστε διαρκώς σε νέες χωροταξικές συντεταγμένες εντός του ίδιου πλάνου-σκηνής, χωρίς απαραίτητα να μιλάμε για τεχνική μονοπλάνο. Μορφολογικά η οθόνη είναι φορτωμένη με αντικείμενα. Παράξενα και βαρύγδουπα αντικείμενα, που ωστόσο δε βαραίνουν σε κανένα σημείο τη θέαση. Έτσι, πριν περάσουμε στη θεματολογία, μπορούμε να ισχυριστούμε πως το "Rekopis znaleziony w Saragossie" είναι μια εικαστική πανδαισία και μια οπτική πρωτοτυπία! Ενώ ειδική μνεία αξίζει και στο soundtrack της ταινίας.

Θεματολογικά η ταινία αποτελεί μια ιδιότυπη ωδή στην Τέχνη και κυρίως στη συγγραφική διαδικασία, είτε αυτή ορίζεται στο γραπτό λόγο, είτε σε οποιοδήποτε άλλο πεδίο έκφρασης. Σ`έναν απ`τους απολαυστικούς διαλόγους θα ακούσουμε, "Διαιρώ έναν αριθμό με το άπειρο. Και έτσι παίρνω το απειροελάχιστο. Και αυτό αντιστοιχεί στο μόριο, το μικρότερο δυνατό σωματίδιο του Δημόκριτου. Και όμως ορίζω το άπειρο χωρίς να το κατανοώ. Και αυτό είναι πολύ κοντά στην ποίηση(Τέχνη). Η οποία ποίηση είναι ακόμα πιο κοντά στη ζωή."

Όσον αφορά την αφήγηση αυτή στερεώνεται στη διήγηση πολυάριθμων ιστοριών. Οι ηθοποιοί αναλαμβάνουν τον ρόλο διηγητών και η μία ιστορία επιφέρει την άλλη. Κάθε μύθος μέσα σ`άλλον. Ξεκινάμε από κάπου, καταλήγουμε κάπου αλλού, διατρέχοντας τον ενιαίο και αδιάσπαστο χωροχρόνο της αβυσσόμορφης ανθρωπότητας. Οι αλληλένδετες (ατομικές) ιστορίες μας μεταφέρουν σαν ασανσέρ στο χωροχρόνο, υπενθυμίζοντας μας τη θεωρία του Δημόκριτου, και συγκεκριμένα το πως τα επιμέρους ατομικά στοιχεία συνθέτουν την ολότητα. Κινηματογραφικά όλο αυτό το σαγηνευτικό μυθοπλαστικό γαϊτανάκι ζωντανεύει μέσω της τεχνικής των flash backs. Η αφήγηση εμπεριέχει αλλόκοτα στοιχεία, και συμφιλιώνει τον ερωτισμό με το φόβο κάτω απ`την κοινή ομπρέλα των ψυχοσωματικών παρορμήσεων. Τα πάντα τοποθετούνται σε μια ονειρώδη-φανταστική σφαίρα(Τέχνη), η οποία παρουσιάζει μια απαράμιλλη ικανότητα να εξομοιώνει την πραγματικότητα.

Μεγάλη εντύπωση προκαλεί και η συνέπεια στη συναρμολόγηση των επιμέρους ιστοριών. Συγκεκριμένα, η πλοκή κάθε ιστορίας επαληθεύει την προηγούμενη, σε αυτό το μυστήριο τραίνο αλληλοδιαδοχής. Έτσι, ο Wojciech Has μας επιχειρηματολογεί πως σ`αυτή την εσωτερική συνέπεια στη συναρμολόγηση της πλοκής κρύβεται και το επιμύθιο της (σεναριο)συγγραφικής αρτιότητας, επισημαίνοντας μας ταυτόχρονα την τεχνητή φύση της συγγραφής, ή καλύτερα την ικανότητα της συγγραφής να αναδημιουργεί τεχνητούς κόσμους, με το ιδίωμα μιας φάρσας που προορίζεται αποκλειστικά για το κοινό. Καθώς είναι το κοινό αυτό που τελικά "συνεχίζει" την ιστορία. Μπορεί το οποιοδήποτε γραπτό κείμενο -οποιασδήποτε μορφής- να ενέχει μια αυτούσια δυναμική, ωστόσο είναι το κοινό αυτό που καλείται να αποκωδικοποιήσει τα "λεχθέντα" και έτσι η λειτουργικότητα του θεάματος-Τέχνης είναι ποικιλόμορφη. Εκτείνεται απ`τη διασκέδαση, εκμαίευση συναισθημάτων ως και την ψυχοσωματική διαμόρφωση του ακροατηρίου, ανάλογα με το βαθμό της δικής μας συμμετοχής. Για παράδειγμα ο πρωταγωνιστής Alfonse Van Worden, που αποτελεί το ακροατήριο στις ιστορίες των άλλων, εμφανίζεται εντελώς τρομοκρατημένος, τη στιγμή που οι υπόλοιποι ακροατές φέρονται να διασκεδάζουν.

Τέλος, με ένα ποιητικό και λυρικό φινάλε, ο Wojciech Has θα μας υπενθυμίσει τον αέναο χαρακτήρα της Τέχνης. Δεν υπάρχει τερματικό στοιχείο σε αυτή. Οι τελευταίες σελίδες του "βιβλίου" είναι διαρκώς κενές, περιμένοντας το χάδι των δικών μας δαχτύλων και το μελάνι της σκέψης μας να λερώσει και να συνεχίσει το έργο. Να το συνεχίσει, να το συνδιαμορφώσει και να το ακολουθήσει στην αγέραστη πορεία του ως το άπειρο.

Γιώργος Ευθυμίου www.cine.gr

Είδος.: Φαντασίας-Δράμα Χώρα.: Poland Γλώσσα.: Polish
Σκηνοθεσία.: Wojciech Has Σενάριο.: Tadeusz Kwiatkowski (writer) Jan Potocki (novel)
Ηθοποιοί.: Zbigniew Cybulski,Iga Cembrzynska,Elzbieta Czyzewska,Gustaw Holoubek